Net.Art ontstond begin jaren negentig, toen een groep kunstenaars de mogelijkheden begon te onderzoeken die het internet bood: van het promoten van hun werk tot het gebruik van software en browsers om maken nieuwe werken. Deze kunstenaars beseften al snel het belang van internet als instrument om de intrinsieke waarde van kunst te herontdekken, losgekoppeld van de mechanismen van de kunstmarkt, waardoor de focus verlegde van het object naar het proces.
Het werk dat tijdens deze periode is uitgevoerd, illustreert de dynamische en collaboratieve geest van internet binnen het creatieve proces. Het internet was een nieuw terrein waarop kunstenaars de mogelijkheden van nieuwigheid konden verkennen die buiten de fysieke ruimte bestonden. Deze totale vrijheid van tussenpersonen die door kunstinstellingen over het werk van de kunstenaar werden geplaatst en de veelzijdigheid van internet als medium transformeerden de net.art-beweging in een revolutie. Het daagde de manier uit waarop kunst werd gemaakt, uitgewisseld, gepromoot en tentoongesteld.
DE ARTIESTEN
We brengen drie opmerkelijke kunstenaars samen die verbonden zijn met de net.art-beweging en benadrukken het belang van hun werk.
Olia Lialina
Lialina is een pionier in de net.art-beweging en is vooral bekend vanwege haar browsergebaseerde kunstwerk ‘My Boyfriend Came Back From The War’ uit 1996. Het bestaat uit verschillende hyperlinks en tekst, allemaal in zwart-wit, waarin kijkers navigeer door op verschillende delen van het scherm te klikken terwijl er een verhaal wordt ontwikkeld. Het verhaal gaat over een stel dat zich na de oorlog herenigt en hun moeilijkheden om emotioneel opnieuw verbinding te maken. Ze bekent een affaire met haar buurvrouw terwijl er een huwelijksaanzoek ontstaat. Dit filmische, korrelige, GIF-achtige stuk beïnvloedde veel latere kunstenaars die experimenteerden met browsers en software. Bezoek het werk hier.
Mouchette
Mouchette is het werk dat in 1996 voor het eerst werd gemaakt door de Amsterdamse kunstenaar Martine Neddam. Ze nodigt de kijker uit om door een doolhof van HTML-websites te navigeren over het turbulente leven van een tiener die worstelt met zelfmoord en trauma. Het stuk is donker maar humoristisch en vermakelijk, waardoor we blijven gissen naar wat er daarna zou kunnen gebeuren. Toen het werk werd gemaakt, vonden gebruikers instructies over waar ze het konden vinden via een interactieve bot, quizzen en e-mail. Publieke participatie was een centraal onderdeel van het werk en creëerde een ruimte waar we allemaal deel van konden uitmaken. Gebruikers konden ook hun eigen netkunstwerk indienen via de Mouchette-website. Bezoek het werk hier.
Alexei Shulgin
Shulgins werk ‘Form Art’ uit 1997 is een ander belangrijk archief uit het net.art-tijdperk. Hij gebruikte HTML-knoppen en -vakken om monochrome composities te maken die dienden als studie van de mechanismen van HTML zelf. ‘Form Art’ werd echter een meer lyrisch en abstract kunstwerk, dat het skelet van het internet blootlegde op een manier die nog nooit eerder was gezien. Shulgin zei: “Door ze onder de aandacht te brengen, werd duidelijk dat een computer geen “transparante” onzichtbare laag is die als vanzelfsprekend moet worden beschouwd, maar iets dat de manier definieert waarop we worden gedwongen te werken en zelfs te denken.” Bezoek het werk hier.
Gedurende deze tijd waren de kunstenaars van net.art in staat een nieuw emotioneel universum te ontwerpen, parallel aan de fysieke emotionele ruimtes die we bewonen, en uiteindelijk de digitale infrastructuur te worden waar we vandaag de dag doorheen navigeren. Het hybride karakter van het internet, waar alle vormen van kunst naast elkaar bestaan – afbeeldingen, tekst, video, geluid, etc. – heeft de kern van het creatieproces beïnvloed. Er was niet langer een scheiding tussen waar je creëert, samenwerkt, ontwerpt en promoot; alles gebeurde op internet. Het idee dat internet alle aspecten van het creatieve proces zou kunnen huisvesten, beïnvloedde zowel de werken zelf als de reactie van het publiek daarop.
“Bureaublad is“, Alexei Sjoelgin, 1997
Josephine Bosma, criticus en theoreticus gespecialiseerd in kunst in de context van internet, zei:
“Om net.art in het juiste perspectief te plaatsen moet de kunstgeschiedenis gedeeltelijk herschreven worden. Er is deze eeuw veel nadruk gelegd op de handelsstatus van kunstwerken. Het is onvermijdelijk dat deze trend bepaalde kunsten en kunstenaars heeft uitgesloten die niet aan de daaraan gerelateerde criteria voldoen. Misschien biedt net.art ons de mogelijkheid om de criteria waarmee kunst wordt gewaardeerd te heroverwegen. Natuurlijk is net.art geen gemakkelijk waarneembaar object. Veel kunst op internet lijkt erg verspreid door het gebruik van meerdere media en vergankelijkheid. Om het te ervaren, moet je een fervent volger van net.culture zijn.”
Bosma's inzicht in de impact van de kwaliteit van de internetruimte op de kunst is vandaag de dag nog steeds van grote waarde. Wat zij in 1998 net.culture noemde, vindt weerklank bij ons allemaal – kunstenaars en kunstconsumenten – misschien wel meer dan ooit. Terwijl we door deze dikke deken van media op sociale platforms en het internet als geheel navigeren, vragen we ons onvermijdelijk af waar we heen zullen gaan. Misschien moeten we Bosma's advies opvolgen en de kunstgeschiedenis herschrijven.
Hoe categoriseren we kunst in de context van internet? Is het nog steeds nodig om verschillende kunstvormen te categoriseren? Net.art heeft het vrijwel irrelevant gemaakt om onderscheid te maken tussen wat kunst is en wat niet. Bosma concludeerde daarom dat kunstenaars die hun werk niet als kunst willen omschrijven, de discussies over de relevantie en waarde van hun werk binnen een ‘kunstmarkt’ kunnen beperken. Omdat veel net.art-kunstenaars er de voorkeur aan gaven onzichtbaar te blijven en op te gaan in hun kortstondige en tijdelijke werken op internet, liet Bosma ons een belangrijke overweging na: profiteert kunst alleen van deze onduidelijkheid?
“Cyberfeministisch manifest voor de 21e eeuw“, VNS-matrix, 1991
“Brandon“, Shu Lea Cheang, 1998
“Mobiel beeld“, Kit Galloway, Sherrie Rabinowitz en collega's, 1975
“Zomer“, Olia Lialina, 2013
Er is veel veranderd sinds 1998, maar het internet blijft een plek waar voortdurend muren worden afgebroken en weer opgebouwd. Elke dag worden er nieuwe beeldtalen geschreven, die brandstof toevoegen aan onze duizelingwekkende gedeelde digitale ervaring en meer over onszelf onthullen via bewerkte, vergankelijke lagen. Hoe kan kunst ons helpen de steeds veranderende mechanismen van creatieve expressie te begrijpen?
Is internet tenslotte onze grootste bondgenoot bij het maken van kunst?
Referenties: